و ذا النون اذ ذهب مغاضباً فظن ان لن نقدر عليه فنادي في الظلمات ان لا اله الا انت سبحانک اني کنت من الظالمين فاستجبنا له و نجيناه من الغم و کذلک ننجي المؤمنين

یکشنبه، دی ۰۴، ۱۳۸۴

پزشکی در تمدن اسلامی 1

اندوکرينولوژي(هورمون شناسي) عبارت از مطالعه ارتباط سلول با سلول مي باشد که از طريق پيام رسانهاي ملکولي که در فضاي بين سلولي حرکت مي کنند انجام مي شود. اين علم بر اساس زحمات دانشمندان از شاخه هاي مختلف علوم رشد کرده است. در طي پنجاه سال گذشته فيزيولوژي بيوشيمي ايمونولوژي و بخصوص بيولوژي ملکولي بيشترين تأثيرات را داشته اند. با اين وجود گسترش فهم ما از سيستم هورموني بدن بطور نزديکي در امتداد تحول علوم باليني از پيش از تاريخ تاکنون بوده است. مشعل پزشکي در دوره تاريخي بين آتن باستان تا رنسانس در دستان مسلمانان بوده است. دانشمندان پزشک ايراني در طي دوره تمدن درخشان اسلامي پيشرفت بزرگي داشتند. مشاهده باليني و معاينه فيزيکي عالي ايشان حوزه هاي گوناگون پزشکي داخلي که شامل اندوکرينولوژي نيز مي شود را تحت تأثير قرار داد. اينجا انگاره هاي باليني چهار تن از پزشکان مشهور ايراني درباره اندوکرينولوژي مختصراً مورد بحث قرار مي گيرد

رازي

الرازي(865_ 925ميلادي) در ري(ايران) متولد شد. وي بيشک بزرگترين طبيب دنياي اسلام و يکي از بزرگترين پزشکان تمامي اعصار و نويسنده اي پرکار است. شهرت رازي از جهت نوشتن حداقل 232 رساله درباره موضوعات مختلف از جمله فلسفه موسيقي شيمي فيزيک نجوم رياضيات تئولوژي، شعر و نيز پزشکي و جراحي است. اثر برجسته وي "الجودري و الحصبه" که کتابي است درباره آبله مرغان و سرخک، يکي از بهترين کتابهايي است که حتي تا زمان حال در اين باره نوشته شده است. کتاب در فاصله 1498 و 1866 ميلادي بيش از چهل بار به لاتين و ساير زبانهاي اروپايي ترجمه شده است

شهرت رازي بطور اوليه بخاطر کتاب پرحجم و مفهومي "کتاب الحاوي في الطب" که ترجمه لاتينش شناخته شده است مي باشد. اين کتاب محتوي خلاصه اي از کارهاي نويسندگان قبلي درباره بيماريها و درمان آنها است. وي همچنين موارد باليني کارهاي خود را در آن مستند کرده است. درک اهميت اين کتاب شايد زماني که بدانيم اين مجموعه يکي از 9 عنوان موجود در کتابخانه دانشکده پزشکي پاريس در سال 1395 بود و کتاب نهم اين مجموعه که درباره داروشناسي بود تا مدتها پس از رنسانس در اروپا تدريس مي شد ساده تر باشد

رازي در "کتاب الحاوي" به ديابت و اختلالات اعضاي جنسي اشاره کرده است. در رساله اش درباره داروشناسي عملي وي داروهاي ترکيبي براي درمان گالاکتوره، ناتواني جنسي، پرادراري، نامنظمي قاعدگي و چاقي ارائه مي دهد. رازي در رويکرد عملي باليني خود رژيم غذايي مناسب را بر درمان دارويي ترجيح ميدهد. در بخش نهم از رساله اش درباره تغذيه، وي اصول تغذيه در پزشکي و اثرات مفيد و مضر غذا در سلامتي را مورد بحث قرار مي دهد. در رساله "طب الفقرا" که نوشته اي عمومي براي مردمي که دسترسي به طبيب ندارند است و در "کتاب الباه"، رساله اي درباره ليبيدو، به عملکرد مختل جنسي و اصول کلي درماني با استفاده از مواد خوراکي تحريک کننده جنسي مردانه و زنانه اشاره کرده است. در "خلاصه التجارب" او به نحو مشروح درباره اعضاي جنسي و ضدحاملگي بحث کرده است

علي بن عباس

علي بن عباس در سال 994 در گذشت. وي نويسنده کتاب شناخته شده "کتاب الملکي" است که دايره المعارفي عالي و فشرده از علم پزشکي نظري و عملي است. اين کتاب متن استاندارد عربي قبل از اين که کتاب "قانون" ابن سينا مطرح شود بود. مترجمان مسيحي اوليه آثار ابن عباس بخصوص نوشته هاي جراحي وي را به غرب معرفي کردند. بخش آناتومي کتاب وي تا چندين صد سال بعد منبع اصلي اطلاعاتي بود

در کتاب جراحي بومبرگ نوشته شده در قرن 12 ميلادي در فصل 33 که به نظر مي رسد از کتاب ابن عباس کپي شده است برداشتن گواتر را چنين توصيه کرده است
پوست بطور طولي برش داده شده و غده با همه عناصر چسبيده به آن خارج شود. براي اطمينان مي توان تمام داخل حفره را که محتوي گواتر بوده است با آهن گداخته کوتر کرد. بايد توجه کرد اعصاب داراي نبض حين چنين جراحي اي آسيب نبينند. اگر با اين وجود چنين اتفاقي بيفتد بايستي بخيه شود يا دو طرف زخم بسته شود. اگر کوتر نمي کنيد بايستي داخل حفره اي که غده از آن تخليه شده است به دقت براي بقاياي غده جستجو شود. اگر بقايايي از غده باقي بماند دوباره به شکل قبل رشد خواهد کرد. وقتي منطقه کاملاً تميز شد بطور نسبي بخيه زده شده و پودر قرمز استفاده مي شود. بدون استفاده از ضماد، پارچه اي در موضع قرار داده مي شود تا زخم بهبود
يابد

ابن سينا

ابن سينا(980_1037) شايد شناخته شده ترين نام تمامي پزشکان ايراني در تمدن اسلامي است. او نيز نويسنده اي پرکار بوده که حدود 270 رساله گوناگون که بيشتر درباره پزشکي بود به رشته تحرير در آورده است. وي در سال 1037 در حالي درگذشت که از احترام فراواني برخوردار بود و با جالينوس مقايسه مي شد. ابن سينا در اثر بزرگ خود "قانون" که بيش از يک ميليون کلمه را دربرمي گرفت بطور کامل مطالعاتي درباره فيزيولوژي پاتولوژي و بهداشت را شرح مي دهد. در واقع تا اواسط قرن هفدهم ميلادي برنامه درسي پزشکي دانشگاههاي مسيحي از جمله در جزاير بريتانيا براساس نوشته هاي ابن سينا مرتب شده بود. ابن سينا با توضيح درباره اشتهاي غيرطبيعي و کاهش عملکرد جنسي شرح خوبي از ديابت مليتوس بدست مي دهد. وي از مزه شيرين ادرار افراد ديابتي اطلاع داشت. وي درباره انواع اوليه و ثانويه ديابت سخن گفته است _همچنان که بعدها آرتائوس در اين باره بحث کرده است. او همچنين گانگرن ديابتي(الف) را شرح داده است. درماني که براي ديابت پيشنهاد کرده است آنچنان که تجويز آن امروزه نشان داده است کاهش قابل ملاحظه اي در ترشح قند بوجود مي آورد

در فصلي درباره "تشنگي" او درباره تشخيصهاي افتراقي پرادراري بحث مي کند که مشتمل بر 22 وضعيت مختلف از جمله ديابت قندي است. در "فصل پرادراري" وي براي اولين بار به نحوي بسيار دقيق ديابت بي مزه را شرح مي دهد. با اين وجود اغلب يوهان پيتر فرانک(1745_1821) به عنوان اولين کسي که ديابت بي مزه را شرح داده و آن را از ديابت قندي افتراق داده است شناخته مي شود. اين بيماري از اين جهت ديابت بي مزه ناميده مي شود که اين بيماران برخلاف ديابت قندي در ادرار خود قند دفع نمي کنند. ابن سينا همچنين کوماي هيپوگليسميک(ب)، بوليميا و اشتهاي غيرطبيعي و برخي اصول درماني آنها را به نحوي چشمگير در قانون توضيح داده است

در فصلي درباره "عوارض چاقي" در قانون ما با چاقي و پاتوفيزيولوژي و عوارض آن از جمله سکته مغزي روبرو مي شويم. ابن سينا همچنين درباره ارتباط چاقي با عملکرد غيرطبيعي جنسي، آمنوره و نازايي بحث کرده است. در توضيح پاتوفيزيولوژيک ناتواني جنسي وي پيشنهاد کرده است که مغز يکي از شش محل پاتولوژيک است. ابن سينا درباره پاتوفيزيولوژي آمنوره، نازايي و مديريت درماني آنها با جزئيات کامل بحث کرده است. وي همچنين توضيح آناتوميک کاملي درباره ابهام جنسي(ج) و پيشنهادهايي براي بازسازي جراحي کليتورومگالي ارائه کرده است

جورجاني

مهمترين دايره المعارف سيستماتيک پزشکي در قرون وسطي و به زبان فارسي "گنجينه خوارزمشاه" بوسيله اسماعيل بن حسين الجورجاني جمع آوري شده است که پس از اين که وي در سال 1110 به خوارزم، يک ايالت شمالي ايران، نقل مکان مي کند نوشته شده است. اگر چه اين کتاب عميقاً تحت تأثير قانون ابن سيناست ولي وسعت قابل ملاحظه اي از اطلاعات را به نمايش گذاشته و مشتمل بر نظرياتي است که در قانون يافت نمي شود. گنجينه خوارزمشاه شامل ده کتاب است: دو کتاب اول درباره آناتومي و فيزيولوژي، سوم درباره بهداشت، چهارم درباره تشخيص و پرگنوز(د) بيماريها، پنجم درباره تب، ششم درباره بيماريهايي که منطقه خاصي از بدن را درگير مي کنند، هفتم درباره جراحي، هشتم درباره بيماريهاي پوست، نهم درباره سموم و پادزهرها و دهم درباره درمانهاي دارويي ساده و ترکيبي

گنجينه خوارزمشاه از اولين آثار پزشکي بوده است که بين اگزوفتالمي(ه) و گواتر ارتباط برقرار مي کند. چنين ارتباطي بعد از اين کتاب تنها در قرن نوزدهم دوباره مورد اشاره قرار گرفت(کالب پاري 1755_1822). همچنين در اين مورد بعداً رابرت گريوز(1795_1853) و کارل فون باسدو (1799_1854) نوشته اند. لودويگ رن(1849_1930) در سال 1884 گزارش کرد که هم علائم سمي و هم تنگي نفس پس از برداشتن تيروئيد بهبود مي يابند و پيشنهاد کرد که تيروئيد عامل سميت مشاهده شده در بيماري است. ويليام گرينفيلد(1846_1919) در سال 1893 از دانشگاه ادينبورگ بزرگ شدن تيروئيد را در چنين شرايطي توضيح داد اما ايده پرکاري تيروئيد همچنان مورد مناقشه و اختلاف باقي ماند. با اين وجود ارتباط بين گواتر و تپش قلب در دايره المعارف منحصر به فرد جورجاني مطرح شده بود
متن فوق ترجمه اي از اين متن پي دي اف است
الف در ديابت قندي در اثر مجموعه اي از عوارض، پاي بيماران در معرض زخم، عفونت و نهايتاً قطع انگشتان قرار مي گيرد
ب افت شديد قند خون باعث اختلال کارکرد مغز و در نتيجه کاهش هوشياري و کوماي بيمار ديابتي مي شود. بيمار ديابتي در بعضي وضعيتهاي خاص ممکن است دچار چنين وضعيتي شود
ج در اثر اختلال در تکامل جنسي جنين بعضي نوزادان دختر يا پسر در اعضاي جنسي خارجي خود وضعيتي حدواسط نوزاد دختر و پسر طبيعي پيدا مي کنند. اين نوزادان اغلب توسط والدين دختر فرض مي شوند
د براساس مطالعات آماري، آينده انواع بيماريهاي مختلف با دقت زيادي تعيين مي شود. براين اساس پزشکان مي توانند به بيمارانشان بگويند بيماري آنها چقدر احتمال دارد در سالهاي آينده عارضه خاصي داشته باشد يا در موارد بيماريهاي مرگبار، يک بيمار خاص پس از تشخيص تقريباً چه مدت زنده خواهد ماند

هیچ نظری موجود نیست: