و ذا النون اذ ذهب مغاضباً فظن ان لن نقدر عليه فنادي في الظلمات ان لا اله الا انت سبحانک اني کنت من الظالمين فاستجبنا له و نجيناه من الغم و کذلک ننجي المؤمنين

دوشنبه، آبان ۱۵، ۱۳۸۵

تاریخ اروپا--فلسفه قرون وسطی

مقدمه
براي تصميم گيري درباره اين که چه چيزي درست است ابزارهاي مختلفي وجود دارد. اينها همگي پاسخ يکساني نمي دهند. بنابراين يک جامعه بايد به يک رويکرد نسبت به بقيه اعتماد بيشتري داشته باشد. ترتيب اولويت پذيرفته شده اين رويکردهاي گوناگون، الگوي فکري جامعه را مشخص مي کند. تغيير در اين ترتيب، چارچوب پايه اي تاريخ فلسفه غرب را براي ما ارائه مي کند

عصر باستان: استدلال تجربه اقتدار
اوايل قرون وسطي: اقتدار استدلال تجربه
اواخر قرون وسطي: استدلال تجربه اقتدار
عصر جديد: تجربه استدلال اقتدار

دوره باستان يا دوره عقلانيت

مردم باستان استدلال و منطق را بر مشاهده و تجربه ترجيح مي دادند زيرا ادراکات حسي به سادگي دچار اشتباه مي شدند. آنان ابزار لازم را براي تقويت حواس، به انجام رساندن مشاهدات دقيق و ثبت داده ها در اختيار نداشتند. آنان همچنين متوجه شده بودند هرچند يک نفر مي تواند قوانين گوناگون مربوط به مثلثها، کرات، دواير و از اين قبيل را استنباط کند اما چنين چيزهايي در طبيعت وجود ندارند و به اين ترتيب خارج از تجربه انساني هستند. از اين جهت هيچ مثلثي نمي توان در طبيعت يافت که مجموع زواياي داخلي آن دقيقاً 180 درجه باشد و هيچ مسير مستقيم و دقيقي براي يافتن چنين مثلثي وجود نداشت

آنان با استفاده از استدلال منطق اثباتگر را ترجيح مي دادند. منطق اثباتگر متضمن اثبات مشتقاتي از اصول شناخته شده بود. عمليات اصلي در منطق اثباتگر قياس است. قياس مشتمل بر سه بخش است
الف: قضيه اساسي بزرگتر (کبري): سقراط يک انسان است، که به سادگي بيان مي کند سقراط متعلق به دسته اي از اشياست که آن را "انسان" مي ناميم
ب: قضيه اساسي کوچکتر (صغري): همه انسانها ميرنده اند، همه دسته ها با مشخصات خود تعريف مي شوند، برخي از اين مشخصات اساسي و برخي اتفاقي هستند. مشخصات اتفاقي دسته انسان شامل اموري از قبيل قد، هوشبهر، رنگ پوست، تعداد دستها و پاها (اگر کمتر از سه باشد) مي شود. مشخصات اساسي آن شامل اموري از قبيل دوپا بودن، پستاندار بودن و استدلالگر بودن است. قضيه اساسي کوچکتر به سادگي مشخص مي کند اگر شيئي مشخصات اساسي دسته را داشته باشد انسان است
ج: نتيجه: سقراط ميرنده است. قضيه اساسي بزرگتر مبتني بر مشاهده است. سقراط مشخصات اساسي لازم را براي قرار دادن او در دسته انسان نشان مي دهد. اگر اين طور باشد بنابراين سقراط تمامي مشخصات اساسي دسته را داراست

يک نکته: دسته ها را اغلب به عنوان اموري عمومي و فراگير مي شناختند

اين روش مشکلي دارد. اگر هيچ نمونه کاملي از اعضاي يک دسته فراگير در جهان تجربه وجود نداشته باشد، مردم چگونه مي توانند قضاوت کنند چه چيزي در يک دسته فراگير جا مي گيرد و چه جاي نمي گيرد؟ به صورتي مختصر، مردم اگر از تجربه کمک نمي گيرند، پس چگونه دسته هاي فراگير را مي شناسند؟ افلاطون مي گفت دسته هاي فراگير، موجوديت واقعي مستقل از نوع بشر دارند و روح افراد، اشکال اين دسته هاي فراگير را در عالم بخصوصي که روح قبل از تولد در آن ساکن بوده است تجربه مي کنند. هر فرد سپس با خاطره اي از آن اشکال متولد مي شود. به عبارتي مختصر، افلاطون بحث مي کرد که مردم با الگوهاي فکري ذاتي متولد مي شوند. هرچند ارسطو کوشيد نشان دهد تا مفاهيم دسته هاي فراگير مي تواند از تجربه مشتق شده باشد اما مي توان گفت عموماً افلاطون گرايي بر جهان يوناني و رومي غلبه داشت. اما سيستم استدلالگرايي نمي توانست سقوط روم و رازهاي مذهب مسيحيت را توضيح دهد و بوسيله فلسفه هايي که قادر به اين کار بودند جايگزين شد

عصر ايمان

سنت آگوستين از هيپو در اثري به نام شهر خدا محدوديتهاي تجربه و تجسم بشري را مشخص کرد. تنها اصل پايدار اراده خداوند بود و تنها راه براي دانستن، ايمان و حکمت وحياني بود. او نگران ماهيت دسته هاي فراگير يا اصول استدلال نبود. او مي گفت استدلال بهتر از تجربه است تنها به اين دليل که حتي جانوران نيز مي توانند تجربه کنند

اولويت دادن آگوستين به ايمان نسبت به استدلال و تجربه منجر به رد تلاش براي کشف ماهيت جهان شد. پيام اصولي متون مقدس، پايه ابتدايي اقتدار، اين بود که اذهان آدمي قادر به فهم طرح و برنامه خداوند نيستند. به کتاب ژاب نگاه کنيد. وقتي ژاب از خداوند پرسيد چرا هم شيطان و هم عدالت بايد در ناراحتي به سر ببرند و آزار ببينند، خداوند فرياد مي کشد و چنين جواب مي دهد وقتي من نهنگ را خلق کردم تو کجا بودي؟

آگاهي که از طريق خداوند وحي مي شود _الفاظ القا شده متون مقدس، پدران کليسا، فرمانهاي گردهماييهاي کليسا، و برخي فرمانهاي پاپ_ در مجموع قانون را شکل مي دهند. هيچ چيز نمي تواند درست باشد اگر با اين حکمت اساسي در تضاد قرار گيرد. تنها بر کلام خداوند مي توان تکيه کرد

درهم شکستن انديشه آگوستيني

بوتيوس (480-524) برخي از دست نوشته ارسطو را درباره منطق ترجمه کرد و آنسلم (1034-1109) شروع به استفاده از منطق در تلاش براي آموختن درباره خداوند و طرح و برنامه او کرد

پيتر آبرالد (1079-1142) اثري را به نام بله و خير به نگارش در آورد که در آن نشان داد قانون آکنده از تضاد و ناهماهنگي است. اگر نتوان بر قانون تکيه کرد پس بايد به استدلال اعتماد کنيم. حواس مي توانند دچار اشتباه شوند بنابراين تجربه مي تواند خطا کند و بايد هميشه از طريق استدلال مورد سنجش قرار گيرد

اواخر قرون وسطي

ترجمه همگي دست نوشته ارسطو درباره منطق، کاربرد منطق را در همه امور و در همه زمينه ها شتاب داد. مجادله طولاني درباره چگونگي استفاده صحيح از منطق پي گيري شد. برخي معتقد بودند از منطق در هر حالتي بايستي تبعيت کرد در حالي که ديگران _از جمله فرانسيسکنها_ مخالفت کرده و معتقد بودند منطق اگر ايمان مذهبي را تضعيف کند يا در تضاد با آن باشد نمي تواند درست باشد

جالب است که برخي فرانسيسکنها از طريق حمله کردن به ارسطو، به منطقيون حمله مي کردند. آنان با نشان دادن اين که مشاهدات ارسطو از طبيعت نادرست بوده است استنباط مي کردند که منطق وي نيز شايد غلط بوده باشد. آنان در اين روند کنکاش در پديده هاي طبيعي، بنيان علوم جديد را پايه ريزي کردند

با اين حال مباحثه واقعي درباره طبيعت دسته هاي فراگير بود. واقعگرايان مي گفتند اين دسته هاي فراگير واقعي هستند و مستقل از اراده آدمي هستند و فلاسفه صوري (نامگرايان) مي گفتند دسته هاي فراگير چيزي بيشتر از اسامي نيستند که مردم به يک دسته از تجربيات اطلاق مي کنند. در ادبيات جديد، اين بحث را درباره دسته هاي فراگير در قالب اين که آيا آنها به لحاظ آبجکتيو واقعي هستند يا تنها ساخته هايي اجتماعي هستند

اين يک موضوع بچگانه و بي اهميت نيست. نمونه هايي براي فکر کردن درباره آن در اينجا ذکر مي شود

چه کسي يا چه چيزي مشخص مي کند نوع بشر از چه ساخته شده است؟ ال فرانک بوم اين سوال را در جادوگر شهر اوز از طريق تين وودزمن طرح مي کند. وودزمن تمامي اندامهايش بريده شده بود، سر و بدنش نيز در مجموعه اي از حوادث قطع شده بود و اين اعضا بوسيله اعضايي مصنوعي جايگزين شده بود. در چه نقطه اي او ديگر يک انسان نبود؟ وودزمن مي گويد اين اتفاق زماني که قلبش را، اين قابليت که عواطف انساني را درک کند از دست داد و ديگر نتوانستند آن را جايگزين کنند رخ داد. با اين حال جادوگر به او مي گويد قابليت احساس عواطف انساني در قلب يا هر بخش واحدي از بدن جاي نگرفته است. آيا ما مي توانيم دسته اي از شروط و مواد مورد نياز را که يک موجود زنده را تبديل به يک انسان مي کند نام ببريم يا انسانها بي ارتباط با آنچه ما مي گوييم و فکر مي کنيم، انسان هستند؟
2+2=4
آيا قانون رياضي است يا ساخته اجتماعي؟ اگربخواهيم مي توانيم آن را تغيير دهيم؟
يا به طور اختصاصيتر ارزش عدد پي به عنوان 3.141159 پذيرفته شده است. اگر رأي گيري کنيم و همگي موافقت کنند آن را3.0 تلقي کنند، ارزش عدد پي چه خواهد بود؟

اگر واقع گرايان درست مي گفته باشند، دسته هاي فراگير حقيقت از قبيل زيبايي و عدالت مستقل از اراده انساني بوده و ما نمي توانيم جهان خود را شکل دهيم، بلکه تنها آن را مي توانيم کشف کنيم. اگر نامگرايان درست مي گفته باشند مردم مي توانند تصميم بگيرند چه چيزي عادلانه و چه چيزي غيرعادلانه است و چيزي به نام اصول هميشگي وجود ندارند. همه مردم يکسان خلق شده اند يک گزاره واقعگرايانه است، در حالي که جهان در زمان اعلاميه استقلال عموماً پذيرفته بود که يک اشرافيگري ارثي وجود دارد که بهتر بوده و شايسته چيزي بيشتر از بقيه هستند

در هم شکستن بحث واقعگرايي-نامگرايي

دسته بندي سنتي واقعگرايان قادر نبود هجوم انبوه اطلاعات را که در عصر اکتشاف در دوره 1500-1900 فرا رسيد به خود جذب کند. پلاتي پوس نوک اردکي به کدام دسته تعلق دارد؟ اين جانور، فلس دارد پس يک ماهي است اما پر هم دارد پس پرنده است اما بچه به دنيا مي آورد و مو دارد پس پستاندار است

نامگرايان با اموري مواجه شدند که تجربه قبلي درباره آنها موجود نبود تا بر مبناي آن دسته بنديهاي جديد مورد لزوم ساخته شود. در همين حال واقعگرايان اطلاعات بيشتري لازم داشتند تا مشخص کنند آيا اين امور جديد معرف دسته هاي جديدي هستند و اگر اينطور است مشخصات اساسي اين دسته هاي جديد چيستند. اين بحث دوجانبه بطور عمده رها شد و اروپائيان کار طولاني خود را در جمع آوري، توصيف و اندازه گيري پديده ها آغاز کردند. لينه و ديگران براي دسته بندي دنياي زنده تلاش کردند و کوشيدند روابطي را بين دسته هاي مختلف برقرار سازند. تنها در زمان داروين بود که واقعگرايي خود را دوباره در عرصه علوم طبيعي مطرح ساخت. داروين مي گفت دسته هاي جديد موجودات زنده در طي روند تکامل ظهور مي کنند. اين به آن معني بود که دسته بندي که دانشمندان علوم طبيعي تنظيم کرده بودند پديده هايي فيزيکي و بيروني بوده و نمي توان به سادگي آنها را اصول مورد اجماع افراد براي چنين دسته بنديهايي تلقي کرد

نتيجه گيري: نگرانيهاي اساسي فلاسفه قرون وسطي درباره طبيعت واقعيت حل نشده است. ما به سادگي سؤالات اساسي که آنها طرح کردند را به فراموشي مي سپريم و به خود القا مي کنيم که آنان زمان خود را به بحث درباره اين که چند فرشته مي توانند بر سر يک سوزن برقصند گذراندند

گويا فعلاً منبع اصلي نوشته هايي که در حال ترجمه کردنشون هستم روي اينترنت در دسترس نيست. فعلاً اگر کسي خواست متن اصلي اين نوشته رو ببينه برام ایمیل بزنه تا براش ايميل بزنم

هیچ نظری موجود نیست: