و ذا النون اذ ذهب مغاضباً فظن ان لن نقدر عليه فنادي في الظلمات ان لا اله الا انت سبحانک اني کنت من الظالمين فاستجبنا له و نجيناه من الغم و کذلک ننجي المؤمنين

دوشنبه، دی ۲۶، ۱۳۸۴

یک هزار سال گمشده از تاریخ نجوم 2

صورت واقعي داستان

با اين وجود و برخلاف آنچه اينجا آورده شد، واقعيت درباره نجوم بطور قابل ملاحظه اي متفاوت است.اينجا حتي نمي توان خلاصه اي از دستاوردهاي مسلمانان را آورد. خلاصه ترين اشارات در رابطه با ابعاد مختلف اين علم ذکر مي شود که اميدواريم برخي از آنها در مرحله بعدي در آينده با جزئيات بيشتري مورد توجه قرار گيرد. تلاش شده است با حداقلي از انگيزه هاي صادقانه و با استفاده از منابع اطلاعاتي فراوان و قديمي، دست اول يا دست دوم که در حال حاضر با اشتياق تلاش مي شود مخفي داشته شوند، تصوير کاملاً صحيح تري از مشارکت مسلمانان در اين علم ارائه شود. و اين واقعيتي است که برخي مي کوشند آن را براي ابد مخفي دارند. منابع براي نوشتن درباره نجوم اسلامي به وفور به خصوص در زبان آلماني وجود دارند که شامل آثار آلمانيها و آنهايي که به زبان آلماني نوشته اند مي شود. به عنوان يک نمونه هينريچ سوتر بيش از 500 منجم و رياضيدان مسلمان را نام برده و براي هرکدام عناوين آثار شناخته شده شان را ذکر کرده و دست نوشته هاي هنوز موجود آنها را مورد اشاره قرار داده است. بروکلمان و سزگين که هر دو آلماني هستند بر کار سوتر افزوده اند. جرج سارتون نيز در اثر پرحجم خود درباره مقدمه اي بر تاريخ علم که قبلاً به فراواني به آن اشاره شده است، تصوير کامل و بزرگي از حوزه هاي وسيع آثار مسلمانان در نجوم همچون ديگر علوم ارائه مي دهد. سديلوت به فرانسوي و نالينو به ايتاليايي هم اطلاعات فراوان خوبي در اين زمينه ارائه مي دهند. نزديکتر به زمان ما، ديويد کينگ، جوليو سامسو، جورج ساليبو، اي اس کندي، دبليو هارتنر و اي آي سابرا مطالب منظمتري را اضافه کرده اند. به خصوص کينگ در اين زمينه اثر عظيمي ارائه داده است. دانشمندان ديگري خلاصه هاي بسيار خوبي از نجوم مسلمانان ارائه داده اند که بيش از بقيه بارون کارا دوو و آلدو ميلي که دانشمندان بسيار مشهوري از اوايل قرن بوده اند قابل ذکر هستند. آلدو ميلي يکي از دو اثر مروري عظيم درباره تاريخ علم، آرشيون را ارائه داده است. اثر بزرگ ديگر کتاب جورج سارتون است. اتفاقاً هر دوي دوو و ميلي بوسيله دانشمندان درجه دو و سه مدرن که امروزه دپارتمانهاي تاريخ علم را پر کرده اند به وادي فراموشي رانده شده اند. راشد قبل از اين که به شرح دستاوردهاي نجومي مسلمانان بپردازد، دوباره در جلد اول از دايره المعارف علم عربي موفق شده است عده اي از مشارکتهاي عالي در اين علم را جمع آوري کند و در پايان منابع گسترده اي را در اين زمينه معرفي کرده است که براي کساني که علاقه مند به عمق بيشتري از اطلاعات در اين باره هستند بسيار سودمند است

پيش از بيان ساير جنبه هاي نجوم، پيش و بيش از همه براي تاريخ نگاران دروغپردازي که به گفتن و بازگفتن اين ادامه مي دهند که منجمان مسلمان تنها کارهاي يونانيان پيش از خود را کپي کرده اند بايستي روشن کرد که هيچ شاهدي در تناقض اين گفته ها بهتر از اين نيست که بسياري از مقالات جورج ساليبا که مدتها بعد از سديلوت در اين باره مي نوشته است درباره تصحيحاتي است که مسلمانان در نجوم يوناني انجام داده اند. طبق نظر برودل خطاهاي بطلميوس براي دانشمندان مسلمان که به ابزارهاي بهتري مجهز بوده اند، بيش از حد زننده و مشخص بوده اند که متوجه آنها نشوند. براي داشتن يک نظرگاه کامل و عالي درباره مشارکت عمومي گروههاي قومي مختلف در نجوم درباره چينيها، بيشتر از هر کتابي و نه البته بهتر از اثر سارتون، کار جديدتر و عالي هترينگتون؛ تاريخنگاري نجوم پيش تلسکوپي را ببينيد. نويسنده در اين کتاب هر دستاورد منفرد علمي و هر رخداد مهم را سال به سال از زمانهاي بسيار باستان تا زمان ما را به حساب آورده و مورد ارزيابي قرار مي دهد. هترينگتون هزار سال بين سالهاي 500 و 1500 را خالي و سفيد آنچنان که عادت ديگران است رها نمي کند. ساييلي و سديلوت که در بالا به او اشاره شد، به نحوي حرفه اي رصد آسمان و رصدخانه هاي دوران مسلمانان را مورد بررسي قرار مي دهند. کرويسيناس هم گزارشات فراواني از رصد مسلمانان ارائه مي دهد. هارتنر به نوبه خود اشاره نوگ باوئر درباره اين که ابزارهاي عظيم الجثه رصد تنها در اواخر تمدن اسلامي(قرنهاي چهاردهم و پانزدهم) به پا خاستند را تصحيح مي کند. اين ابزارها قدمتي تا زمان حکومت مأمون (قرن نهم) داشته اند و در تمامي قرون مورد استفاده بوده اند. هارتنر همچنين اشاره مي کند که تنها طي قرن هفدهم بود که در نتيجه کارهاي براهه استانداردهاي بالاي رصدي مسلمانان بوسيله اروپاييان به دست آمد. براي اشاره اي اختصاصي درباره ابزارهاي رصدي، مناسب است به عنوان يکي از فراوان دانشمنداني که آر پي لورچ مورد اشاره قرار داده است جابر ابن افلح و تروکتوم را ذکر کنيم

ستاره شناسي در علوم دريايي

درباره ستاره شناسي دريايي و براي تصحيح نظرگاههاي اشتباه بسيار فراواني که در اين حوزه وجود دارد منبعي بهتر از اشتاين اشنايدر وجود ندارد که از تلاشهاي مداوم نويسندگان مدرن براي پاک کردنش رنج مي برد. جواکيم بنسواد براي پاک کردن دامن خود از اين تيره کاري اشتاين اشنايدر را زنده نگه داشته است. دوهم دوباره ادعا کرده است که استفاده از باکولوس در بين سياحان پرتغالي بوسيله دانشمند آلماني بهايم تا اواخر قرن پانزدهم معرفي شده است. در حالي که بنسواد اظهار کرده است که باکولوس در پرتغال تا مدتها قبل از بهايم شناخته شده بوده است. درير نيز يکي از تضادهاي بسيار فراواني که به نظر دوهم صحيح بوده است را مورد توجه قرار داده است. او اشاره مي کند که دوهم در کتابش عباراتي را از بنسواد در پاورقي نقل مي کند بدون اين که متوجه اين موضوع باشد که نوشته هاي او آنچه را که وي در متن اصلي ذکر کرده است خراب مي کند. همچنين برخلاف ادعاهاي دوهم مبنی بر این که گرایشهای احیای علمی از فرانسه آغاز شده است، مطالعات بنسواد نشان داده است "روشنايي علمي که بوسيله اعراب در اسپانيا و پرتغال گسترده شد هيچ وقت خاموش نشده است؛" که در بين تمامي زمينه ها از جمله به نحو قابل ملاحظه اي خود را در تأثيري که بر سفر به آمريکا و دنياي جديد داشته است، نشان داده است. يکي ديگر از منابع جالب درباره اين موضوع نوشته هاي هوزه است که در مجله رنسانس و مطالعات مدرن قابل دسترسي است

اسطرلاب

اسطرلاب چنين توصيف مي شود: مهمترن ابزار محاسبه اي نجومي قبل از اختراع کامپيوترهاي ديژيتال و مهمترين ابزار رصد نجومي قبل از اختراع تلسکوپ. استفاده هاي آن متنوع است و منحصر به نجوم نمي شود بلکه در ارزيابيها و سياحت دريايي نيز استفاده مي شود. در نجوم براي محاسبه طول جغرافيايي و آزيموث (لغت عربي!) خورشيد ماه ستارگان و سيارات استفاده مي شود. همچنين براي اندازه گيري فاصله ها و ارتفاع ها مورد استفاده بوده است. در بين تمام کارهايي که درباره اسطرلاب انجام شده تا کنون بهترين اثر مربوط به اي ال ماير است که درباره اسطرلابيستهاي مسلمان و کارهايشان مي باشد. او به نحو مشروح اسامي آنان که در طي اعصار تاريخ اسلامي اسطرلاب مي ساخته اند، محل تولد و کارشان، تاريخها و همچنين موزه ها و مجموعه هاي متنوع بين المللي که در سطح جهان چنين اسطرلابهايي دارند را توضيح داده است. منابع نوشتاري درباره اين سازندگان و کارهايشان نيز اضافه شده است. اين اثر به واقع کامل است

کره زمين

درير اشاره اي با اهميت اساسي درباره موضوعي که شايد بيشتر از هر موضوع ديگري در تاريکي برده شده است دارد. و آن موضوع شکل کروي زمين است که تا زمان مدرن معتقدانش به آتش انداخته مي شدند. با اين حال درير معتقد است که در دنياي اسلام چنين مخاصمه اي با علم وجود نداشت و هيچ گزارشي از هيچ مسلماني که به خاطر اعتقاد به کرويت زمين مجازات شده باشد وجود ندارد. زميني که تمامي آن قابل سکونت است و در مقايسه با ابعاد جهان بسيار کوچک است(زیرنویس

بيروني ششصد سال قبل از گاليله درباره نظريه گردش زمين به دور محور خودش بحث کرده است. از (اف اس تی سی لیمیتد) مقاله ای درباره بیرونی در اختیار دارم که ترجمه اش را به زودی اینجا قرار می دهم
اين نوشته ترجمه قسمت باقي مانده اين متن است. بخش نهايي نوشته را که ربط خاصي به موضوع اصلي نداشت حذف کردم

هیچ نظری موجود نیست: