معماری مسجد در غرب آفریقا 2

منابع اوليه سبک مسجد سازي سوداني به روشني مشخص نشده اند: ظاهر خارجي باستاني و قلعه مانند اين بناها يادآور معماري دفاعي غرب آفريقا به نام تاتا مي باشد. همچنين ممکن است ارتباطي بين اين مساجد و معماري خانگي وجود داشته باشد. مسجد بزرگ جنه نمونه کاملي از مسجد سبک سوداني است و محتمل است نمونه پيشرو اين نوع مساجد هم باشد. اگر چه اين بنا در سال 1907 با مديريت فرانسوي بازسازي شده است، معماران درگير در کار در کنار فناوري ساختمان سازي بيش از آن که فرانسوي بوده باشند از بوميان بوده اند. اين مسجد وسيع بر روي زمين بلندي قرار گرفته و بر بازار مسلط است. اين مسجد مانند ساير خويشاوندان خود با خصوصياتي از قبيل بناي آجري، ستونهاي نوک تيز و ستونهاي متصل به يکديگر که همگي با شبکه اي از نيزه هاي تورون سوراخ شده اند مشخص مي شود. بر خلاف ساير مساجد سوداني سقف مسجد بزرگ جنه بسيار مرتفع است. جانب غربي مسجد به يک صحن بزرگ باز مي شود که در پشت آن تالار هاي زنانه قرار دارند. اين تالارها در هر طرف ورودي مسجد قرار گرفته اند

اين مسجد تقريباً به تصويري عمومي از معماري مسجد غرب آفريقا تبديل شده است و مساجد متعدد روستايي در مناطق اطراف از آن در مقياسي مينياتوري تبعيت و تقليد کرده اند. هر مسجد خصوصيت افتراقي خاص خود را دارد اما هرکدام شامل برج مناره اي مسلط بر بنا، صحن و سقفي مسطح که از آن اذان خوانده مي شود مي باشد. وابستگان مساجد سوداني در مالي در شمال شرقي سنگال در فوتا تورو يافت مي شوند. در اينجا اغلب خانه ها در سمت جلو ايواني چوبي يا دالاني گلي دارند که در خانه سازي توکولور در اين منطقه پرکاربرد است. در بناهاي مقدس منطقه از قبيل مساجد فوتا اين ساختارها منعکس شده اند. اين مساجد بخش پيش آمده اي با سقف حصيري دارند که براي پوشش دادن سرريز جمعيت نمازگزاران و حفاظت آنان از نور آفتاب ساخته شده است. در مناطق مرکزي و ساحلي سنگال حضور استعماري تأثير خود را در مسجد سازي گذاشته است. مساجد سنت لويي، گوري و داکار (بلانکوت) همگي در بخش جلويي خود راهرويي دارند که طاقهايي با نوک تيز دارند. علاوه بر اين برجهاي مربعي دوتايي که دو پهلوي نماي مثلثي ورودي بنا را فراگرفته اند يادآور معماري کليساست

پديده معاصر مسجد شهري

آفريقاي زير صحرا جايگاه تجمع محدوده وسيعي از تأثيرات گوناگون قومي، مذهبي، سياسي و هنري بوده است. به اين ترتيب عجيب نيست که تنوع وسيعي از معماري مسجد در اين منطقه ببينيم. علاوه بر اين اشتباه خواهد بود که ادعا کنيم معماري مسجد غرب آفريقا تنها از بناهاي گلي تشکيل شده است. از دهه 1960 ساخت و ساز مسجد در بسياري از بخشهاي دنيا متحول شده است. تجربه استعمار اروپايي آنچنان که سيستمهاي جديد سياسي به بار آورده، ادبياتي جديد از روشهاي ساختمان سازي ارائه داده است. معرفي سيمان روشهاي سنتي ساختمان سازي را به نحو قابل ملاحظه اي تغيير داده است. علاوه بر اين انقلاب در سيستمهاي نقل و انتقال در ورود سبک هاي جديد از شمال آفريقا، خاور ميانه و از برزيل نقش داشته است. در واقع پديده بازگشت بردگان از برزيل به بايت بنين در اوايل قرن نوزدهم باعث ظهور معماري آفريقايي برزيلي شد. تأثيرات واکنشي در برابر چنين گلچيني از سبک هاي معماري که بين سبکهاي عجيب مسيحي و ايده هاي اسلامي ترکيب ايجاد مي کرد در نقاط دور از دسترسي همچون سنگال هم يافت مي شود. مواد ساختماني جديد به معني سبکهاي جديد معماري هم هست: استفاده از برج مناره هاي مربعي، گنبدها و ساير ابزارهاي تزئيني از قبيل کنگره ها، طاقها و شيشه هاي رنگي امروزه در غرب آفريقا کاربرد عمومي دارند. استفاده از اين عناصر وارداتي هنوز نمي تواند روندي استعماري تلقي شود بلکه نشاني از همبستگي روحي با مؤسس يک طريقت خاص از سرزمين مادري است. بدين ترتيب اين عناصر نشانگر انتقال معماري بوده و ناشي از تحميل نيستند. يک نمونه متفاوت در اين ميان، مسجد بزرگ داکار است که به عنوان يک هديه از جانب شاه حسن دوم از مراکش بوسيله مواد ساختماني سنتي و معماران مراکشي ساخته شده است. مدرنيزاسيون عمدتاً مناطق ساحلي و مناطق شهري شده تر را تحت تأثير قرار داده است. در واقع در منطقه فوتا تورو در سنگال يا همان پايتخت معنوي مريدها، طوبي پديده مهاجرت اقتصادي را توصيف کرده است. به اين معني که مساجد با بازگشت مهاجران يا ارسال پول به خانه از سوي مهاجران با سيمان بازسازي مي شوند. نتيجه گريزناپذير اين وضع اين است که سبک اصيل مسجد جهت مطابقت يافتن با مناره و گنبد استاندارد که در هر جاي ديگري يافت مي شود تغيير مي يابد و آگاهي بومي درباره ساختمان سازي مساجد رو به فرسايش مي رود

گرايشات بين المللي: شکلي جديد از استعمار؟

مساجد جديد اغلب در طراحيشان بديعتر هستند زيرا ديگر قالبهاي تثبيت شده سنتي معماري ذوب شده اند و انگيزه ها و ايده هاي معماري از حوزه هاي وسيعتر جغرافيايي از مناطقي چون کشورهاي خليج و مدينه در عربستان سعودي خوشه چيني مي شوند. از جايي که اين کشورها از چنان مساجدي استفاده مي کنند عجيب نيست که سبک مسجد سازي آنها بيشتر خاورميانه اي است تا اين که آفريقايي باشد. اين گرايش محدود به آفريقا نبوده بلکه پديده اي جهاني است که نشانگر پيروزي سبک بين المللي مسجدسازي است بر تنوع سنتها و روشهاي بومي که قرنها انعکاسي از تنوع فرهنگ اسلامي بوده است. اين به آن معنا نيست که مساجد سنتي به طور کامل از بين خواهند رفت و با ساختمانهاي بتوني بي اصالتي جايگزين خواهند شد. در بسياري مناطق هنوز متخصصان فن حضور زنده اي دارند: به عنوان مثال در جنه بسياري از ساختمانها در حال حاضر با حمايت سرمايه گذاري اروپايي در حال احيا شدن هستند. شايد زماني برسد که مسلمانان دوباره بياموزند ريشه هاي سنتي معماري خود را به مثابه بخشهاي دروني فرهنگ اسلامي محترم بدارند تا دوباره ارتباط بين شکل ساختماني و محيط که در عمل در معماري غرب آفريقا مشهود است احيا شود

اين نوشته ترجمه اي از اين متن است

پیشنهاد می کنم به مقاله اصلی مراجعه کنید و تصاویر رو ببینید