و ذا النون اذ ذهب مغاضباً فظن ان لن نقدر عليه فنادي في الظلمات ان لا اله الا انت سبحانک اني کنت من الظالمين فاستجبنا له و نجيناه من الغم و کذلک ننجي المؤمنين

پنجشنبه، دی ۱۵، ۱۳۸۴

تجارت و گسترش اسلام در آفریقا


مسيرهاي چندگانه گسترش اسلام در آفريقا

تنها چند دهه پس از هجرت حضرت محمد همراه با پيروانش از مکه به مدينه در شبه جزيره عربستان(622 ميلادي)، اسلام تا اواسط قرن هفتم به شمال آفريقا گسترش يافته بود. فتح اسپانيا بوسيله اعراب و پيشرفت سپاهيان عرب تا رود سند تنها صد سال پس از وفات پيامبر به امپراطوري منجر شد که در سه قاره گسترده شده بود. بين قرنهاي هشتم و نهم بازرگانان و مسافران عرب و سپس منشيهاي آفريقايي شروع به گسترش دين در امتداد ساحل شرقي آفريقا و به سمت غرب و مرکز سودان (آفريقاي سياه) کردند. اين حرکت مصادف با برانگيختن گسترش اجتماعات شهري بود. در بحثي نظري و در رويکردي عملگرايانه به موقعيتهاي فرهنگي متفاوت، شايد متناسبتر باشد گسترش اسلام در آفريقا را به جاي يک حرکت متحد، به عنوان مجموعه اي از چندين تاريخ در نظر بگيريم

اولين گروندگان بازرگانان سوداني و دبيران فولاني بودند که بعداً چند نفر از حکمرانان و افراد سلطنتي (غنا در قرن يازدهم و مالي در قرن سيزدهم) از آنها متابعت کردند. با اين حال انبوه کارگران روستايي دست نخورده باقي ماندند. در قرن يازدهم مداخله المراويها که بوسيله يک گروه صحرانشين بدوي رهبري مي شدند و تبعيت کنندگان سرسختي براي قانون اسلامي بودند در امپراطوري غنا و ماوراي آن روند گرايش به اسلام را شتاب تازه اي دادند. گسترش اسلام در قاره آفريقا نه همزمان بوده و نه به يک شکل انجام شده است اما مسيري تدريجي و تطابق پذير طي کرده است.در هر حال تنها سندهاي کتبي ما درباره اين دوره از منابع عرب بدست آمده است( به عنوان مثال گزارشات جغرافي داناني چون البکري و ابن بطوطه را ببينيد)

تأثير اسلام بر اجتماعات آفريقايي

بررسي تأثيرات سياسي و هنري اسلام بر اجتماعات آفريقايي همچنان مشکل باقي مانده است. در برخي پايتختها از قبيل غنا و گائو حضور بازرگانان مسلمان باعث برپايي مساجد شد. منسا موسي پادشاه مالي(حکومت 1312_37) از زيارت به مکه معماري ساحيلي را ارمغان آورد. وي کسي است که اغلب مؤسس سبک ساختمان سازي سودانو ساحيلي در نظر گرفته مي شود. برادر موسي، منسا سليمان راه او را ادامه داد و همراه با گسترش آموزش اسلامي، ساختن مساجد را رواج داد. اسلام هنر نوشتن و روشهاي جديد توزين را به آفريقا آورد. به عنوان مثال شهر تيمبوکتو به عنوان يک مرکز تجاري و مدني شکوفا شد و مشخصاً اين روند خود را عليرغم تحولات عمده گوناگون حفظ کرد. تيمبوکتو ابتدائاً به عنوان پايگاه عملياتي طارق تاريخ خود را آغاز کرد، به زودي به امپراطوري مالي ضميمه شد اما طارق دوباره آن را در اختيار گرفت و در نهايت امپراطوري سونگايي بر شهر مسلط شد. در قرن شانزدهم اغلب فرهيختگان مسلمان تيمبوکتو اصالتي سوداني داشتند. در ساحل شرقي قاره، کلمات عربي در زبانهاي بانتو جذب شدند و زبان سواحيلي را بوجود آوردند. از سوي ديگر در بسياري موارد اسلام آوردن آفريقايي هاي زيرصحرا شايد به عنوان راهي براي محافظت در برابر خريد و فروش در بازارهاي برده که خود تجارتي در حال رشد بين درياچه چاد و منطقه مديترانه بوده است، باشد. براي حاکمان زير صحرا که براي تبليغ مذهب خود چندان فعال نبودند، اسلام آوردن اقدامي رسمي و ژستي به شمار مي رفت که به هدف دريافت حمايت سياسي از اعراب و تسهيل روابط تجاري صورت مي گرفت. به نظر مي رسد قويترين مقاومتها در برابر اسلام از اقوام موسي و بامانا صادر شده باشد که همزمان با گسترش پادشاهي سگو بود. در هر حال آفريقاييهاي زيرصحرا نوع ويژه اي از اسلام را گسترش دادند که اغلب با عنوان اسلام آفريقايي خوانده مي شود و مشتمل بر برادري و شعائر ويژه اي است

ترکيبهاي منطقه اي از زيباشناسي اسلامي و آفريقايي

در نتيجه مقاومت اسلام در برابر بازنمايي مردم و حيوانات در نگاره ها، ماهيت تعامل اسلام با هنرهاي بصري در آفريقا همراه با شکل گيري اشکالي بود که تغيير و تطبيق يافته بودند. قدرت ادبي و نخبه پسند دبيران مسلمان درجاتي از گرايش به اسلام را پديد آورد. دبيران مسلمان زيرصحرا که با لقب "مربوط" شناخته مي شوند شروع به ساختن اشعار و قطعات ادبي با آيات قرآني کردند. اين سروده ها بتدريج جاي طلسمها و دعاهاي درماني بومي را گرفتند. اين نوع طلسمها در شکل بسياري از مصنوعات سنتي آفريقايي بوجود آمده اند. اسلام همچنين علاقه آفريقايي ها را به طرحهاي هندسي و تکرار اين الگوها براي تزئين سطح پارچه ها و کاردستيهاي مختلف تقويت کرد. روشهاي بافندگي منطقه اي شايد با وارد شدن روشهاي بافندگي شمال آفريقا تغيير شکل داده باشند. اسلام هميشه در کنار سنتهاي نمايشي از قبيل رقص و نمايش با نقاب وجود داشته است. چنين مراسمي اغلب به عنوان مکملي بر آداب اسلامي و نه در تضاد با آن ديده مي شدند به خصوص که تأثير آن در خارج از حوزه هاي مورد توجه ايمان ديني مشاهده مي شد. يکي از مثالهاي اوليه چنين وضعيتي بوسيله ابن بطوطه، يک دانشمند مغربي مورد توجه قرار گرفته است. وي در سالهاي 1352_53 از مالي بازديد کرد و يک اجراي نمايش با نقاب را در دربار سلطنتي شاه مسلمان آن ديار شاهد بود. در بسياري از مناطق آفريقا حضور همزمان اسلام با اشکال گوناگون هنر تجسمي تا به امروز ادامه يافته است. هرچند اسلام از زمان ورودش به آفريقا، بر محدوده وسيعي از هنرهاي آفريقايي تأثير گذاشته است اما آثار باستاني معماري بهترين ميراث حفظ شده دوره هاي تاريخي ابتدايي آن در اين قاره بوده است. مساجد مهمترين نمونه معماري از تنوع زيباشناسانه اي که با تعامل بين مردم آفريقا و دين اسلام بوجود آمده است مي باشند

اين نوشته ترجمه اي از اين متن است

هیچ نظری موجود نیست: