انقلاب کشاورزی مسلمانان 3

در دنيايي که قبلاً تنها کتان و پشم را به عنوان الياف مصرفي در نساجي مي شناخت، توليد ابريشم و پنبه به سرعت همه گير شد. پنبه که اصليتي هندي داشت در اروپا (سيسيلي و آندلس) تبديل به محصول کشاورزي عمده اي شد و در نتيجه محصولات نادر تجملاتي گذشته در دسترس همگان قرار گرفتند. در يک دوره زماني نسبتاً کوتاه، نوع بشر قادر شد از انواع بيشتري از الياف براي پوشاک خود که در رنگهاي بسيار متنوعتري در دسترس بودند، استفاده کند. نيشکر با اصليتي هندي در قرن ششم ميلادي در دربار ساساني شناخته شده بود. در نتيجه تلاشهاي گياهشناسان و پژوهشگران کار کشاورزي اين محصول به مصر، سوريه، مراکش، آندلس و سيسيلي گسترش يافت

و بدين ترتيب در زماني که به زحمت تا يک قرن پس از فتح مسلمانان طول کشيد، مناظر نواحي تحت کنترل مسلمانان چنان اساسي و ريشه اي متحول گشت که منصفانه خواهد بود چنين روند گذاري را انقلاب کشاورزي مسلمانان بخوانيم. اجزاي دخيل در موفقيت اين انقلاب را بدين ترتيب مي توان خلاصه نمود
الف: گسترش زمينهاي قابل کشت با روشهاي آبياري
ب: به کارگيري سريع روشهاي ارتقا يافته کشاورزي که از طريق جمع آوري و جمع بندي اطلاعات مرتبط از سرتاسر جهان شناخته شده فراهم آمده بودند
ج: انگيزه هاي ناشي از دو اصل به رسميت شناختن مالکيت خصوصي و اعطاي سهم ويژه دروي محصول به کشاورزان که هماهنگ با تلاش يدي آنان بود
د: روشهاي پيشرفته علمي که افرادي از قبيل ابن بيطار را قادر ساخت با کشت گياهان هزاران مايل دورتر از نواحي اصلي خود، در حالي که هيچ وقت تصور نمي شد در آب و هوايي نيمه مساعد يا کاملاً نامطلوب رشد کنند، اصول کشاورزي سنتي را دچار اشکال کرد. معرفي کردن و قابل کشت کردن محصولات کشاورزي جديد و گونه ها و نژادهاي جديدي از دامهاي اهلي در مناطقي که قبلاً ناشناخته بوده اند
عامل ديگري که در رشد کشاورزي مسلمانان نقش داشت افزايش در شهرنشيني بود که با ارتقا در حوزه بهداشت تسهيل شده بود. کشاورز نيز در جاي خود از پيشرفتهاي ستاره شناسي سود مي برد. اندازه گيري زمان و تعيين هنگام آغاز فصول و حتي پيش بيني وضع هوا با اطلاع يافتن از حرکت خورشيد در مسير علائم منطقه البروج دقيقتر و قابل اطمينانتر شد. کشاورز همچنين از تأليف تقويمهايي که درباره زمان کاشت هر کدام از انواع گياهان، زمان پيوند درختان، زمان و چگونگي بارور نمودن محصولات خود و زمان جمع آوري محصولات به او اطلاعات مي دادند سود مي برد. در حالي که او قبلاً در دنيايي مي زيست که با طلوع خورشيد از خواب بر مي خاست و با غروب آن به خواب مي رفت و براي پيش بيني اتمام فصل تنها به تغييرات هوا اتکا مي کرد، اکنون در اين دنياي جديد تصميم گيري براي او بسيار ساده تر شده بود. حال اين کار عملي بود که براي کاشت هر يک از انواع محصولات خود براي بازار خاصي در زمان خاصي از سال تصميم گيري کند. علاوه بر اين همان تقويمي که کشاورز را در فعاليتهايش ياري مي رساند مشتمل بر توصيه هايي درباره زمان مصرف انواع گوناگون غذايي در طول سال بود. و در وعوض اين اقدام به کشاورز کمک مي کرد براي نيازهاي فصل آينده چگونه تصميم گيري کند

تجهيزات و تأسيسات کشاورزي

آب که از راههاي گوناگوني به دست آمده بود به ترتيب در مجاري متناسب به جريان در آمده، ذخيره شده و با استفاده از روشها و ابزارهاي گوناگون در هر بخشي از مسير بالا اورده شده به سمت مزارع جريان مي يافت. آبياري ارزان شد و زمينهايي که قبلاً قابل کشت نبودند يا توليد مفيد اقتصادي در توليد کشاورزي نداشتند زير کشت رفتند. مزارع آبياري شده چنان پر بار بودند که جمع آوري محصول چهار بار در سال انجام مي شد به نحوي که مثلاً در اسپانيا بستري براي رشد و توسعه کشور را فراهم ساخت. سدبستن بر رودخانه ها براي مصارف خانگي، آسيابها و براي آبياري شيوع گسترده اي داشت. معرفي و بکارگيري نوريا (يک ابزار بالاآورنده آب) در هر منطقه اي هميشه پيامدهايي انقلابي بر توليدات کشاورزي منطقه هم داشت. و از جايي که اين ابزار براي ساخت نسبتاً گرانقيمت نبود و نگهداري آن ساده بود، تمامي مناطق اطراف خود را تحت پوشش سنگين آبياري قرار مي داد. در کوردوبا الشقوندي درباره 5000 نوريا سخن مي گويد (احتمالاً شامل ابزارهاي بالاآورنده آب و آسيابها) که بر رودخانه گادلکوير ساخته شده اند. بعضي از آنها مثلاً در لا نورا در شش کيلومتري مرکز شهري موريکا هنوز مورد استفاده قرار مي گيرند. اين ابزارها به جز اين که چرخ اصلي آنها با چرخي از جنس فولاد عوض شده است همان سيستم مسلمانان را بدون هيچ تغيير ديگري به نمايش مي گذارد. عموماً اين روشهاي آبياري اسلامي که که به اسپانيا منتقل شدند متناسب با شرايط خاص طبيعي منطقه هماهنگ شدند. مسلمانان را بايد کارگزاران امر مهم توسعه آبياري در منطقه مديترانه غربي دانست. آنها تنها مناطق تحت آبياري را در اسپانيا و سيسيلي افزايش ندادند بلکه آنها مي دانستند چگونه آب رودها را هدايت کنند و چگونه مزارعشان را با دستگاهي از انشعابات مجاري آبرساني براي توزيع مؤثر آب در دسترس آبياري کنند. به جز اينها، ايشان همچنين آب باران را در زهکشيهاي اطراف تپه ها يا در دره هاي کوهستانها در اختيار مي گرفتند. آبهاي سطحي از چشمه ها، جويها، رودخانه ها و دشتها و آبهاي زيرزميني با ساختن چشمه هاي جديد و حفر چاهها مورد استفاده قرار مي گرفتند

اين نوشته ترجمه اي از اين دو متن است: يک و دو